Comisión de Cultura e Normalización Lingüística
Facultade de Ciencias da Educación
18 de Abril de 2023

Lugar: Facultade de Ciencias da Educación, Santiago de Compostela (pola mañá no edificio da Av. Xoán XXIII e pola tarde no edificio do Campus Sur).

Non é precisa inscrición previa. De balde.

​DESCRICIÓN
Estas Xornadas teñen como finalidade afondar no coñecemento e difusión de boas prácticas desenvolvidas en contextos rurais, promovendo a reflexión acerca das dinámicas socioambientais, culturais, educativas e económicas que lles atinxen.
As relacións sociais de proximidade sostidas nun territorio ao longo do tempo posibilitan o xermolo de experiencias que, á súa vez, poden constituírse en modelos de desenvolvemento comunitario local, polo que nestas Xornadas pretendemos analizar os espazos rurais como potenciais catalizadores do mesmo. A través do aproveitamento e a optimización dos recursos endóxenos (materiais, humanos, relacionais, etc.) e por medio da posta en práctica de certas iniciativas de innovación pedagóxica, entendemos que é posible favorecer un desenvolvemento integral dos territorios.
Neste senso, a actividade está pensada para todas aquelas persoas interesadas en promover a mellora das condicións de vida no medio rural, así como en coñecer experiencias innovadoras.
 
OBXECTIVOS
- Contextualizar a situación actual do rural galego, definindo as prioridades das políticas sectoriais desde unha análise que atenda á súa forma e contido.
- Presentar os espazos rurais como potenciais catalizadores dun desenvolvemento integral (económico, socia, cultural, ...) ,a través do aproveitamento e a optimización dos recursos endóxenos.
- Valorar a importancia da lingua galega como elemento vertebrador das comunidades, incidindo na diversidade dos seus usos e formas nas manifestacións culturais compartidas.
- Dar a coñecer iniciativas salientables desde a perspectiva social e educativa que, polo éxito na súa aplicación, se configuran como motores do desenvolvemento local.
 
PROGRAMA
MARTES, 18 DE ABRIL
SESIÓN DE MAÑÁN (CAMPUS NORTE-SALÓN DE ACTOS)
9.45h. Inauguración
María López Sández (Vicedecana)
Jesús Rodríguez Rodríguez (Departamento de Pedagoxía e Didáctica)
Carmela Cambeiro Lourido (Departamento de Pedagoxía e Didáctica)
 
10.00-11.30. Rede Galega de Educación e Desenvolvemento Rural
Alfonso Filgueira López
María Cao
 
11.30-12.00h. Descanso
12.00-13.30h. Escola rural: soño ou realidade?
Alejandro González Méndez Mestre de Educación Primaria e responsable do CEIP Eduardo Cela Vila (Triacastela)
Noelia Pillado Fraga Mestra de Educación Primaria e responsable do CEIP de Samos
 
SESIÓN DE TARDE (CAMPUS VIDA-AULA 6-7)
Experiencias-Proxectos de Dinamización do Medio Rural
16.30-18.00h. Imaxinar e facer rurais dende a Educación Social. A experiencia de Outonía S.Coop.Galega
Tania Sánchez Gómez
Educadora Social, Socia traballadora de Outonía S.Coop.Galega
 
18.00-18.30h. Descanso
18.30-20.00h. O papel da universidade no impulso e promoción da escola rural (online)
Nuria Carrete-Marín
Universidade de Vic-Universidade Central de Cataluña
Doutoranda e Investigadora en Educación. Magíster en Educación en Territorios Rurais
 
ORGANIZA:
Comisión de Cultura e Normalización Lingüística. Facultade de Ciencias da Educación
 
Profesorado responsable:
Jesús Rodríguez Rodríguez
David García Romero
María do Carme Cambeiro Lourido

A Casa das Ínsuas de Rábade acolle o vindeiro 18 de marzo a xornada "Por que necesitamos un plan educativo para o rural galego?”
Organizada pola Confederación ANPAS Galegas, en colaboración co Concello de Rábade e a Asociación Galega de Custodia do Territorio, con esta iniciativa queremos facer nosa a loita por un rural no que se poida nacer, medrar e vivir como en calquera outro lugar.
O rural galego precisa dun plan de seu que deteña a súa desaparición, e que entregue un futuro posíbel ás que hoxe o habitan, e a todas aquelas que queiran habitalo nun futuro. E iso faise con investimentos, con atrevemento, con gañas, e con interese; sen palabras ocas e sen declaracións de fume como as que temos de a cada pouco.
Que o rural galego teña presente e futuro depende de todas nós, da capacidade de facelo, e sobre todo da capacidade para esixilo. Nós imos pór o noso gran de area nesa esixencia.
Consulta o programa en https://www.anpasgalegas.gal/.../rabade-acolle-o-18-de
Inscricións: https://bit.ly/planeducativoparaorural23

Para desdobrar unha clase unitaria de primaria, a Xunta cifra en 18 o máximo de alumnos. «Para o ano imos ter 16, pero cun só profesor é unha loucura, intentaremos desdobrala en dous». Mentres o persoal docente sexa suficiente, ter aulas con nenos de seis a 12 anos xuntos é un éxito.
https://www.lavozdegalicia.es/noticia/lugo/triacastela/2023/02/10/colegio-rural-deja-sumar-alumnado-nunha-clase-unitaria-os-nenos-aprenden-mais-rapido/00031676047730599402150.htm?utm_source=whatsapp&utm_medium=referral&utm_campaign=share&utm_content=00031676047730599402150
​

A Rede do Rural (Rede Galega de Educación e Desenvolvemento Rural) e as persoas e entidades asinantes desta demanda solicitamos a incorporación nos estudos universitarios galegos dirixidos á formación de mestras/mestres, profesoras/profesores, pedagogas/pedagogos e educadoras/educadores sociais, dunha formación específica relativa á educación en territorios rurais, que lles achegue a estas/estes futuros profesionais as competencias e os recursos necesarios para o axeitado desenvolvemento do seu labor en contornos rurais.
A nosa petición apóiase nos seguintes argumentos:
1)  A escasa ou nula presenza que este tipo de formación ten, en xeral, nos actuais plans de estudos das ciencias da educación das universidades galegas.
2)  Noutras universidades españolas o alumnado dos estudos de grao de mestra/mestre xa reciben este tipo de formación, promovida por profesorado das Facultades de Educación. No caso de Cataluña, por exemplo, o Grup Interuniversitari d´Educació Rural (GIER) ten entre os seus obxectivos precisamente avanzar na inclusión da educación rural na formación inicial dos estudos universitarios de educación (ver a súa actividade aquí).
3) Existe coñecemento suficiente sobre a necesidade e as características que debe ofrecer unha formación específica do profesorado que teña en consideración o contorno rural. Recentemente, o proxecto FOPROMAR sobre “la formación profesional y las competencias del maestro rural como dinamizador de la dimensión territorial de la escuela rural” identificou as competencias necesarias e elaborou distintas propostas para a formación inicial do profesorado de educación infantil e primaria (ver informe  final do proxecto) .
4) A acción docente que as e os profesionais da educación dispensan en contextos rurais, se quere ser verdadeiramente pedagóxica, ha de estar ligada directamente ao contexto no que se desenvolve, de tal xeito que posibilite unha educación de calidade, crítica e transformadora, que impida o desarraigo do alumnado dos seus inmediatos referentes familiares, lingüísticos e socioculturais, e que contribúa a fixar poboación no medio rural.
5) A delicada situación na que arestora se atopa o ensino rural galego precisa de docentes cunha alta capacitación profesional, competentes tanto para satisfacer as necesidades da comunidade educativa rural como para responder adecuadamente os retos da sociedade global do século XXI, é dicir, favorecedores dunha educación cos pés ben ancorados no territorio pero coa vista alzada para mirar todo o planeta.
6)  Nun informe da ONU de maio de 2021 titulado “Reconsiderando o desenvolvemento rural”  reclámase aos responsables políticos que aseguren que as e os residentes de zonas rurais poidan aproveitar as novas oportunidades deste tempo para mellorar a produtividade e a calidade de vida no medio rural. O informe garda relación co Obxectivo de Desenvolvemento Sustentable nº 4 da Axenda 2030 sobre o Desenvolvemento Sustentable (“Garantir unha educación inclusiva, equitativa e de calidade e promover oportunidades de aprendizaxe durante toda a vida para todos”), ademais de estar totalmente aliñado coa meta 4.7 do mesmo obxectivo, a cal indica que cómpre “de aquí a 2030, asegurar que todos os alumnos adquiran os coñecementos teóricos e prácticos precisos para promover o desenvolvemento sustentable, entre outras cousas mediante a educación para o desenvolvemento sustentable e os estilos de vida sustentables”. As/os abaixo asinantes consideramos que non pode existir desenvolvemento sustentable sen un rural vivo, nin tampouco un rural vivo sen educadoras/educadores formados para educar neste tipo de territorios.
7) Un dos obxectivos xerais da Lei 45/2007, de 13 de decembro, para o desenvolvemento sostible do medio rural é “Potenciar a prestación duns servizos públicos básicos de calidade, acaídos  ás características específicas do medio rural, en particular nos ámbitos da educación, a sanidade e a seguridade cidadá”. Polo tanto, no relativo á educación, resulta indispensable unha formación inicial específica de profesorado e educadores/as sociais para desenvolver accións de calidade na realidade socioeducativa dos territorios rurais, en valiosos contextos da cultura comunitaria e nun territorio -inserido nun vizoso medio natural- do cal depende toda a sociedade. A calidade dos servizos ecosistémicos que proporciona o rural tamén garda relación directa coa calidade dunha educación ao servizo dun rural cun desenvolvemento sustentable integral que se asente nos valores da cultura rural galega, para beneficiarse máis plenamente dos novos coñecementos que achega a ciencia a cada paso.
8) A LOMLOE recolle a especificidade da educación no medio rural e indica, literalmente:
·         Artigo 82.1. “As administracións educativas prestarán especial atención aos centros educativos no ámbito rural, considerando as peculiaridades do seu contorno educativo e a necesidade de favorecer a permanencia no sistema educativo do alumnado das zonas rurais máis aló do ensino básico. A tal efecto, as administracións educativas terán en conta o carácter específico da escola rural proporcionándolle os medios e sistemas organizativos necesarios para atender as súas necesidades particulares e garantir a igualdade de oportunidades.”
·         Artigo 82.5. “As administracións educativas facilitarán a dotación dos centros do ámbito rural con recursos humanos suficientes e fomentarán a formación específica do profesorado das zonas rurais, favorecendo a súa vinculación e identificación cos proxectos educativos do centro. Así mesmo, dotarán a escola rural de materiais de aprendizaxe e de recursos educativos en Internet. Doutra banda impulsarase a realización de prácticas nos centros educativos do medio rural por parte de estudantes universitarios e de formación profesional.”
9) Segundo o Instituto Galego de Estatística,  cabe considerar polo menos o 82% do territorio galego como ámbito rural, contorno que se podería diferenciar en rural periurbano, rural agropecuario/litoral e rural de montaña. Esta realidade xeográfica explica que aínda a día de hoxe o número de centros educativos galegos das distintas etapas educativas que desenvolven a súa actividade en territorio  rural (escolas pequenas con aulas multigrao, CRA, CEP, CEIP, CPI IES etc.) alcance un número de varios centos. Estas escolas están contribuíndo activamente á educación da poboación rural e ao tempo impedindo o éxodo demográfico a zonas máis densamente poboadas, encomiable labor que se debe apoiar social e institucionalmente desde varias frontes, pero tamén cunha formación inicial adecuada das e dos profesionais que nelas traballan.
Polas razóns manifestadas solicítase pois dos decanatos dos centros universitarios galegos especializados en ciencias da educación que se tomen as medidas oportunas para a inmediata inclusión nos plans de estudo universitarios (cando menos dos graos de maxisterio, de pedagoxía, de educación social e do máster de profesorado de educación secundaria) dunha formación inicial específica e extensa relacionada coa educación en territorios rurais para estas/estes futuros profesionais da educación.

Trátase dunha proposta da Confederación de Movementos de Renovación Pedagóxica  https://confederacionmrp.com/. Cada ano reúnense nun Encontro estatal onde tratan temas educativos que nos preocupan. No Encontro do curso pasado realizado en Galicia falouse sobre “Os desafíos da escola rural”. Derivado diso viuse a necesidade de potenciar as relacións entre docentes rurais e empezar a establecer redes. Durante este tempo foise xestando esta proposta, para compartir coa comunidade de docentes rurais.
 
O Encontro virtual de docentes rurais será o sábado, 28 de xaneiro de 9,30-12h. (Via Zoom) (a ligazón farase chegar coa confirmación da inscrición.
 

• 9:30h a 9:45h Benvida.
• 9:45h a 10:15h Evolución da escola rural ata os nosos días. Relator: Rogeli Santamaría Luna.
• 10:15h a 10:30h Preguntas d@s participantes.
• 10:30h a 11:30h Traballo por grupos sobre distintos temas dinamizado por docentes rurais dos movementos de renovación pedagóxica de Estremadura, Galicia, País Valencià, Madrid e Catalunya.

PARA INSCRIBIRSE: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdAchQGUg9Tgod-vF9ZmfYX034ppNz2VV6DmBxQPuP6qBIoRQ/viewform

Data: 1 do mes de outubro de 2022
Lugar: Parada do Courel, Casa-Museo da Fundación Uxío Novoneyra
Asistiron máis de 30 persoas.
 
1.                  Xuntoiro da Rede do Rural con colectivos comarcais e con representantes de iniciativas dinamizadoras da montaña:
Cada entidade ou colectivo fixo un resumo da súa actividade e aportou a súa proposta de mellora das necesidades da súa aldea ou territorio de influencia.
Expresouse a percepción de que até agora nas reunións da Rede do Rural parecía que sempre se estaba empezando, por iso foron moi ben recibidas as propostas para pasar á acción con feitos concretos.
Expuxéronse algunhas propostas relacionadas coa mellora do autoconcepto, da autoestima e da dignificación do rural galego; polo que sería necesario que dende a propia Rede do Rural se difundira por todos os medios dispoñibles información clara e precisa sobre:

• Os servizos ecosistémicos dun rural sustentable que conserve a biodiversidade e os espazos naturais. A valoración económica dos servizos ecosistémicos.
• A importancia dos valores e saberes da cultura rural e da contona natural, como marco idóneo para desenvolver as actividades dun centro educativo.
• O importante que é incluír nos proxectos educativos dos centros contidos curriculares que atendan as necesidades do alumnado que ten interese polo rural.
• Iniciativas modélicas de desenvolvemento rural sostible, de pequena escala, que demostran o enorme potencial económico dun rural galego con valores, e que permite vivir ben e con calidade de vida.

Púxose de manifesto que o rural necesita menos axudas a máis dereitos que as suplan. Mentres iso non se consegue tamén hai que loitar e reivindicar para que se respecten todos os dereitos legais, por exemplo, o artigo 130 da Constitución, a Lei para o desenvolvemento sostible do medio rural  etc.
A Rede do Rural ofrecerá, na medida das súas posibilidades, información, asesoramento ou axuda, con relación a diversos servizos e outras necesidades que se comunican dende o rural:

• Atención primaria de saúde, próxima ás persoas e de plena equidade en dereito.
• Escolarización con todo o profesorado e medios pedagóxicos necesarios para atender as necesidades educativas do alumnado; equipos docentes estables coa debida formación específica e interese por permanecer rural; medios económicos e do transporte necesarios para asegurar a compensación das necesidades que presentan os grupos reducidos de alumnado: intercambios, rotación de encontros programados, visitas culturais...
• Conectividade dixital homologable ao do resto de territorios ou espazos urbanos.
• Transporte público adaptado ás necesidades da veciñanza, moita dela maior.
• Acceso á vivenda para persoas interesadas en establecerse no rural.
• Fondos e axudas que proporcionan as dintintas administracións públicas para proxectos veciñais de desenvolvemento rural sostible; proxectos veciñais de produción, transformación e comercialización agropecuaria integrada; actividades extraescolares organizadas pola ANPA; recuperación dos soutos, que son de gran importancia socioeconómica e medioambiental.
• Declaración de novos Parques Naturais. O Courel, por exemplo, ten que ser un Parque Natural para vivir e para vivilo.
• Como denunciar ante a Fiscalía a vulneración de normativa legal.

Quedou patente a conclusión conxunta da necesaria unión de forzas e proxectos de todas as entidades e persoas que traballan a prol do desenvolvemento das aldeas, para garantir a preservación dos valores e recursos do rural.
 
Transcende, igualmente, a forte raizame e lealdade cos proxectos vitais a desenvolver no rural, amosados polo asociacionismo comarcal, ANPAs, docentes do ámbito rural e da universidade, MRPs, diversas iniciativas produtivas e persoas a título individual.
 
2.                  Asemblea:
A Coordenadora da Rede do Rural presenta un sintético rexistro ou feixe de actividades, materializadas nos catro anos anteriores, que proxectan o seu vincallo co rural.  irmandade para a xestión de servizos rurais
Nun segundo intre, a Coordenadora amosa unha traza da reflexión e unha análise crítica da situación real do movemento asociativo, considerando  que o necesario microasociacionismo dos diversos territorios e realidades do rural  carece, con frecuencia, de ferramentas eficientes de cooperación entre as diferentes microasociacións.
As diferentes intervencións das persoas presentes confirman a necesidade inmediata de traballar en Rede para empoderar o rural das aldeas e o rural común. 
Na última parte da Asemblea, a  Coordenadora da Rede do Rural amostra as propostas de traballo para elaborar unha “Operativa Anual 2023 da Rede do Rural”, aberta ás aportacións e debates ao longo deste trimeste  que, telegráficamente, son:
- Acadar un mínimo de catro Irmandades Territoriais da Rede do Rural ou Corresponsais nas correspondentes comarcas ou territorios das Montañas da Galicia Interior, nas comarcas da Galicia Mariñá e nas comarcas da Galicia Central, de ser posible. Tentaríase acadar unha na Galicia Central para garantir que non haxa máis de 75 minutos de desprazamento dende calquera aldea ata esa ubicación, facilitando así o traballo dos xuntoiros ou conxumios presenciais.
- Despois de facerse unha presentación da páxina dixital da Rede do Rural  rededorural.org/, que naceu coa vocación de configurarse como ferramenta ao servizo da comunidade do rural galego, asumiuse o compromiso de ir mellorando a súa operatividade, para convertela nun aveño ou ferramenta útil e práctica para a interoperatividade das Redes ou Irmandades Territoriais da Rede do Rural.
- Encomezar co desenvolvemento dun Prototipo Experimental de Irmandades de Servizos Rurais que defina a forma xurídica, a estrutura económica e a caste de servizos a prestar, e posteriormente escolmar a contorna territorial, aldea ou comarca onde se poñerá a andar.
- Elaborar un documento recollendo a Traza Branca para unha “Estratexia Integral de Desenvolvemento Rural de Galicia 2025-2050”, que contería a Traza Branca para un “Plan Específico de Educación no Rural”.
- A proposta foi moi ben acollida polas entidades e persoas presentes na Asemblea, e as súas intervencións amosaban o seu interese pola proposta aberta da Operativa Anual presentada, acompañada de preguntas que se responderon sinteticamente pola Coordenadora da Rede do Rural.
- Mesmo a Coordenadora comprometeuse a deseñar un procedemento de cooperación e encontros ou xuntoiros telemáticos, para concretar e pechar o contido da Operativa coas propostas dos distintos colectivos de toda Galicia cara ao remate da presente anualidade.
 
Programa complementario:
. Presentación de honras, ofrenda floral á memoria de Uxío Novoneyra e declamado de poemas do poeta. Honras cheas de emocionalidade e vincallo cos seus herdos, no seu templo laico das Montañas do Courel.
Visita guiada á Casa-Museo da Fundación Uxío Novoneyra. Unha viaxe polas estadías íntimas do sobranceiro trobador courelá.
. Xantar no recanto do Pontón. Sentimento compartido arredor da belida e avelaíña estadía nese recanto senlleiro.
. Estadía con Orlando Álvarez, custodio da sabedoría oral arredor dos castiñeiros e doutras ciencias rurais.
           
                                                   -------------------------------------------------------
Pero hai que ser moi críticos tanto coa esperanza coma cos soños, se é que vamos considerar fiables a ter a seguranza de cales son certos e non van “máis alá do que poda ser repetido.”
                                                          Do libro  DOS SOÑOS TEIMOSOS, de Uxío Novoneyra.
​

​A Rede do Rural está a estudar o desenvolvemento dun Prototipo Experimental dunha Irmandade de Servizos Rurais. Definirase a súa forma xurídica, a estrutura económica e a caste de servizos a prestar. Unha vez perfilado pola Rede do Rural escolmaríase a contorna territorial, aldea ou comarca onde se poñerá a andar.
Para facilitar o intercambio información entres as diversas Irmandades Territoriais da Rede do Rural, melloranse a operatividade da páxina dixital da Rede do Rural  rededorural.org/
No Encontro da Rede do Rural proponse que se estude e actúe no ámbito da autoestima e da dignificación do rural, partindo dos seus valores antropolóxicos e da súa rica cultura, como marco idóneo para a educación, como territorio no medio natural que proporciona servizos ecosistémicos vitais para toda a sociedade, con saberes tradicionais que propician a sustentabilidade ecolóxica, cunha rendibilidade económica na produción sostible a pequena escala, que estando ben planificada,  permite vivir ben e con calidade de vida. Proponse, así mesmo, loitar e reivindicar para que se respecten os dereitos das persoas que viven no rural e do rural, acudindo incluso á fiscalía cando se vulnere algunha normativa legal. Proponse traballar na procura de solucións para dotar ao rural de todos os servizos (sanidade, educación, acceso á vivenda, recuperación dos soutos, conectividade dixital, transporte público etc.) cun criterio de proximidade e de plena equidade en dereito, dispensando o tratamento especialmente establecido para as zonas de montaña e de atención prioritaria. Aproveitar os fondos e axudas que proporcionan as dintintas administracións públicas, para iniciativas veciñais de desenvolvemento rural sostible, ou para iniciativas da comunidade veciñal relativas á produción, á transformación e á comercialización agropecuaria integrada.  

​A Casa-Museo da Fundación Uxío Novoneyra acolleu o fecundo Encontro-Asemblea do Courel, promovido pola Rede do Rural, coa finalidade de seguir construíndo cooperativamente redes rurais territoriais, interoperativas e solidarias. 

​Máis de trinta persoas de colectivos e entidades das Terras do Courel, dos Ancares, de escolas rurais ou a título individual, mostraron o seu traballo cotiá para a mellora da súa contorna, debateron e apuntaron unha traza de propostas, a callar neste trimestre, para seren desenvolvidas dentro da Rede do Rural. Principia así a construción dun chanzo de traballo cooperativo e comunitario para un rural desenvolvido dende a sostibilidade.